ies hPLqy mYnMU aYzimMtn qoN afey iewk
trwk vfly swjx rfhIN vwzf aqy vjLnI QYlf phuMicaf. QYly ivwc igafrF ikqfbF
sn. 828 siPLaF dI iewk ikqfb. aMgRyjLI dy msLhUr nfvl ‘rUts’ df pMjfbI
anuvfd. anuvfd krqf ny ieh ikqfbF vYnkUvr dIaF iqMn lfiebRyrIaF aqy kuJ
dosqF nMU ByNt krn dI myrI ijLMmyvfrI lfeI sI.
jd ikqfb ByNt krn lfiebRyrI igaF qF mYN lfiebRyrIan nMU dwisaf ik ieh
aMgRyjLI nfvl ‘rUuts’ df pMjfbI anuvfd hY qF Aus dy cyhry `qy afeI cmk ny
mYnMU mjbUr kr idwqf ik ies nfvl dI pMjfbI pfTkF nMU sUcnF dyvF.
‘rUts: iewk amrIkn pirvfr dI gfQf’ ieiqhfsk nfvl hY, ijhVf aPLrIkn-amrIkn
lyKk aYlYks hylI dy KfndfnI ipCokV `qy Jfq puafAuNdf hY. 1976 ivwc Cpy ies
nfvl dy Cpx dy do sflF ivwc hI ies dIaF awsI lwK kfpIaF CfpIaF geIaF. ies
nfvl nUM ‘nYsLnl buwk avfrz’ aqy ‘pulItIjLr avfrz’ smyq 271 ienfm imly.
nfvl df 37 BfsLfvF ivwc anuvfd ho cuwkf hY. ies nfvl `qy aDfrq tYlIivjLn
dy ey bI sI cYnl AuWpr sfl 1977 ivwc jnvrI 23 qoN 30 qwk bfrF GMitaF dI
iPlm nMU CotIaF iksLqF ivwc idKfieaf igaf. ienHF awT rfqF ‘c ies iksLqvfr
nMU iewk kroV qIh lwK lokF ny dyiKaf. ieh iksLqvfr tI vI dy ieiqhfs ivwc
dyKx vfilaF dI igxqI dy pwKoN mIl pwQr sfbq hoieaf.
rUts dy lyKk aYlYks hylI df jnm 1921 ivwc inAUXfrk dy ieQfkf sLihr ivwc
pRoPYsr ipqf aqy skUl aiDafpk mfqf dy Gr hoieaf. Auh iqMn BrfvF ivwcoN sB
qoN vwzf sI. hylI tYnYWsI dy Coty ijhy ksby hyinMg ivKy vwzf hoieaf. AuWQy
Auh afpxy bjLurgF qoN aPrIkn mUl dy afpxy iewk aijhy vzyry dIaF bfqF suxdf
sI, ijhVf afpxf gulfm nF ‘tobI’ khfAux qoN ienkfrI sI.
aYlYks hylI ny 20 sfl jl sYnf (kost gfrz) dI nOkrI kIqI. 1959 ivwc hylI ny
nOkrI qoN syvf-mukq ho ky lyKn nMU ikwqy dy qOr `qy apxf ilaf. Auh rIzrsjL
zfeIijst aqy plyabuafey vrgy irsfilaF leI kMm krn lwgf. bcpn ivwc suxIaF
khfxIaF qoN pRBfvq ho ky 1964 ivwc hylI ny afpxy nfnky Kfndfn bfry Koj krn
bfry soicaf. Aus ny pRIvfr vwloN boly jFdy aPLrIkn sLbdF dy Aucfrx bfry
bhuq sfrIaF XUnIvristIaF dy BfsLf ivigafnIaF nfl rfbqf kfiem kIqf. AunHF
mfhrF ny Aus bolI aqy sLbdF dy jnm sQfn bfry qsdIk kIqf. hylI pwCmI aPrIkf
ivwc gFbIaf dy Coty ijhy ipMz jPUry phuMc igaf. AuQy Auh ‘grfiet’ (mOiKk
ieiqhfskfr) nMU imilaf, ijs ny Aus nMU mnizMkf kbIly dIaF swq puCqF df
ieiqhfs suxfieaf.
afpxI amrIkf vfpsI vyly hylI mfl-jhfjL rfhIN priqaf qF ik Auh afpxy
vzyiraF dy amrIkf nMU iqMn mhIinaF dy sPr vyly afeIaF aOKfeIaF nMU afpxy
ipMzy `qy mihsUs kr sky. ienHF dsF rfqF dOrfn Auh Kurdry PwitaF AuWpr
jhfjL dy sB qoN hyTly ihwsy ivwc rbV dIaF gwTF dy ivckfr sONdf. ieQy ipaf
Auh klpnf krn dI koisLsL krdf ik sYNkVy horF dy nfl GusV ky mnuwKI gMd dy
kol ipaf iensfn ikvyN mihsUs krdf hovygf. bfrHF sflF bfad hylI ny afpxI
Koj nMU rUts dy nF Qwly ikqfbI rUp dy idwqf. PrvrI 1992 ivwc aYlYks hylI
dI mOq hO geI.
rUts nfvl dI khfxI pwCmI aPLrIkf ivwc gFbIaf dy iewk Coty ijhy ipMz jPUry
ivwc jnmy kuMqf ikMqy aqy amrIkf ivwc Aus dy AuqrfiDkfrIaF dI khfxI hY.
kuMqf ikMqy AuhI aPrIkn hY, ijs dIaF khfxIaF hylI dI nfnI qy hor pirvfrk
mYNbr bcpn ivwc Aus nMU suxfieaf krdy sn. rUts nfvl hylI dy Aus aPrIkI
KfndfnI dI khfxI hY, ijs nMU 1776 ivwc gulfm bxf ky amrIkf dy mYrIlYNz
sUby ivwc ilaFdf igaf. khfxI Aus dy spotIsvynIaf, vrjInIaF ivwc gulfmI dy
jIvn dI bfq pfAuNdI hY. kuMqf afpxy aPrIkn ipCokV nMU Buwl ky gory mflkF
dy qOr qrIikaF `qy cwlx qoN ienkfrI hY. Auh gulfmI `coN inklx dIaF
koisLsLF krdf hY. ipwCoN jf ky Auh rsoeI ivwc kMm krdI iewk hor gulfm aOrq
nfl sLfdI krdf hY aqy AunHF dy lVkI jnm lYNdI hY, ijs df nF Auh ikjI rwKdy
hn. kuMqf Aus nMU mF-bolI aPrIkI isKfAuNdf hY. pMdrF sflf dI ikjI dy
blfqkfr dy nqIjy vjoN qIjI pusLq jOrj df jnm huMdf hY, ijhVf afpxI mF dIaF
khfxIaF qoN afpxy aPrIkn ivrsy bfry iswKdf hY. kuMqf ikMqy qoN bfad aYlYks
hylI df ieh msLhUr vzyrf hY. jOrj dy mYQlzf nfl awT bwcy pYdf huMdy hn.
Aus df cOQf puwqr, tOm, aYlYks hylI dI nfnI, isMQIaf df ipE sI. isMQIaf
nMU gulfmI mukq kr ky vYgn rfhIN hYinMg, tYWnsI iljfieaf jFdf hY. isMQIaf
hYinMg ivKy vYWl pfmr nMU imldI hY aqy AunHF df ivafh ho jFdf hY. AunHF dy
Gr lVkI df jnm huMdf hY, ijs df nF brQf rwiKaf jFdf hY. brQf df ivafh ismn
hylI nfl huMdf hY aqy ieh aYlYks hylI dy mfpy bxdy hn.
nfvl df ibrqFq lkIrI hY. nfvl ivwc pwCmI aPrIkf qoN gulfm bxf ky ilaFdy
nOjvfn lVky lVkIaF dy sLosLx nMU bfKUbI icqiraf igaf hY. ieh gulfm, kuMqf
ikMqy qoN bfad pusLq dr pusLq afpxy ivrsy dIaF XfdF nMU sMBfldy hoey
hOlI-hOlI Aus idn vwl vDdy hn, jdoN Auh gulfm nhIN rihMdy.
rUts nfvl ny amrIkn ieiqhfs dy sB qoN duKdfeI pMny vwl lokF df iDafn
duafieaf. ieh nfvl ijwQy gulfmI, kfly lokF dI sLnfKLq aqy mOiKk ieiqhfs dI
mhwqqf dI gwl krdf hY, AuWQy muV AuWBrn dI sLkqI aqy mnuwKI nYiqkqf dI
awiqafcfr AuWpr ijwq df jsLn vI mnfAuNdf hY. ieh nfvl sMXukq pRIvfr dI
qfkq, pRIvfrk mYNbrF df iewk-dUjy dI shfieqf leI qwqpr rihxf aqy asUlF `qy
pihrf dyx leI Kqrf muwl lYx df sbk vI isKfAuNdf hY. ienHF ivisLaF krky ies
nfvl nMU byhwd pRiswDI imlI.
kuJ kfly lIzrF ny ies nfvl nMU mnuwKI aiDkfrF dI iewk mhwqv pUrn Gtnf
ikhf. BfvyN bhuqy alockF ny ies nfvl dI pRsMsf hI kIqI pr AunHF nMU ies
gwl df pUrf XkIn nhIN sI ik rUts nMU nfvl dI sLRyxI ivwc rwKx jF ieiqhfs
dI. ikAuN ik ieh ikqfb swcIaF GtnfvF `qy aDfrq hY pr pfqrF dy sMvfdF, socF
aqy BfvnfvF nMU glpink rUp idwqf igaf hY. rUts dy pRkfsLn qoN bfad nfvlkfr
`qy kuJ dosL vI lwgy. ijvyN 1977 ivwc do pRkfisLq lyKkF, mfrgRyt vfkr aqy
hrlz korlYNzr ny dosL lgfey ik aYlYks hylI ny AunHF dIaF ilKqF dI corI
krky rUts ivwc vriqaf hY. bfad ivwc mfrgRyt vfkr ny afpxy dosL vfips lY
ley. hylI ny mMinaf ik Aus ny axjfxpuxy ivwc korlYNzr dI ikqfb ‘df
aPrIkn’(1968) ivwcoN iqMn pihry lY ley sn. ies dy bdly hylI ny korlYNzr
nMU pMj lwK zflr dy ky smJOqf kr ilaf. ienHF ivvfdF dy bfvjUd lokF ivwc
rUts dI sLfK nMU koeI PLrk nhIN ipaf. ieh hfly vI skUlF, kfljF aqy
XUnIvristIaF ivwc ieiqhfs aqy sfihq dy slybs ivwc pVHfieaf jFdf hY.
hux ies nfvl df pMjfbI ivwc vI anuvfd ho igaf hY. ieh anuvfd iksy
XunIvristI jF iksy sMsQf ny nhIN krvfieaf sgoN iewk awsI sflF dy bjLurg
dljIq isMG dI myhnq df iswtf hY. aYzimMtn (knyzf) invfsI ies anuvfdk dIaF
do ikqfbF ‘mnuwKI pRfpqI dy isKLr’(ajUby) aqy ‘swc dI Bfl’(coxvyN dfrsLink
ivcfr) Cp cuwkIaF hn. rUts nfvl nMU anuvfd krn dI iejLfjq lYx leI lMby
Kqo-iKqfbq qoN bfad dljIq isMG ny ZfeI sflF dI GxI imhnq nfl ies ikqfb df
anuvfd krky ies nMU tfeIp kIqf. nfvl ivwc gFbIaf dy Aus iKwqy dI BfsLf dI
Brmfr hox krky anuvfdk nMU BfrI myhnq krnI peI. anuvfd qoN bafd dljIq isMG
ny 828 siPLaF dI ies ikqfb nMU Cpvfieaf aqy hux afpxy qOr `qy hI lyKk
dosqF aqy knyzf dIaF lfiebRyrIaF nMU ByNt kr irhf hY. anuvfdk dI ies Gflxf
nMU dfd dyxI bxdI hY. Aus vrgy isrVI jixaF kfrn hI pMjfbI sfihq dI joq
jgdI rhygI. pr ieQy mn ivwc ieh svfl vI afAuNdf hY ik kdy Auh idn vI
afvygf jdoN pMjfbI lyKk/anuvfdk nUM Aus dI imhnq df muwl imlygf aqy Aus
nUM afpxIaF ikqfbF afp cuwk ky pfTkF ipwCy Bjxf nhIN pvygf. KYr! ies smyN
dljIq isMG dI imhnq nUM hfridk slfm. rUts df cMgf pMjfbI anuvfd pfTkF leI
vzmuwlf qohPLf hY. |