lyK
mukfblf
suKdyv iswDU
 

nvMbr df aKIr ijhf sI. 1976 df sfl. mYN lfiebRyrI coN AuWT ky Gr jfx leI bfhr af igaf sF. pMjfbI dy pRoPYsr vIr isMG rMDfvy ny ’vfË mfr leI. ikDr nUM cwilaF: AunHF puwiCaf. Gr nUM: mYN ikhf. luiDafxy nUM jfh af, AunHF ikhf. pRo: sfihb sMjm df bolx vflLy sI. buwDImfn hsqI. bfad c kflj dy ipRMsIpl irtfier hoey. EQy kI af jI, mYN puwiCaf. aYgrIklcr XUnIvristI `c kivqf mukfblf. myry nflL df jotIdfr qF hY nhIN jI, mYN ikhf. qUM ’kwlf hI cilaf jfh, AunHF ikhf. ajy mYN juafb nhIN sI idwqf ik EDroN cImf afAuNdf ids ipaf. pRo: sfihb kihMdy, iehnUM nflL lY jfh. pRo sfihb vI jfxdy sI ik cImf kivqf qF pVHdf nhIN sI. Eh guLlfm alI qy hor pfiksqfnI gvweIaF dy cflU gIq-ÊËlF suxfAuNdf sI. pRo: sfihb ny Byq KoilHaf ik EQy pfiksqfnI kivqfvF df mukfblf hY. hor muÈikl KVI ho geI sI. myry kolL nf koeI pfiksqfnI kivqf sI, nf ikiqEN eyzI CyqI imlxI sI. ajy jwko-qwkI `c hI sF, ik pRo: krmjIq igwl af gey. Eh kihMdy myry nflL cwl, mYN iekwqI PrvrI df pfiksqfnI aMk idMnF, Ehdy coN koeI pVH deIN. pRo: krmjIq igwl EdoN amrjIq dI cMdnvfVI `c ikrfey qy rihMdy sI. pRo: sfihb sfeIkl (EdoN sfry pRo: isvfey zI pI eI, blbIr isMG kulfr, qoN sYklF qy hI huMdy sI) qy Gr gey qy mYN qur ky. iekwqI PrvrI df aMk lY ky mYN bws awzy phMuc igaf. sfzy kolL tfiem vI pUrf pUrf hI sI. cImf iswDf bws awzy qy af igaf sI. asIN luiDafxy vflLI bws PV leI.

eynI kfhlLI `c luiDafxy jfx df vwzf kfrn ieh sI ik pRoPYsr vIr isMG rMDfvf qy surjIq pfqr gUVy imwqr sI. lMgotIey Xfr. iek dUjy dy poqiVaF dy jfxUM. ipMzF vloN vI guaFZI. iPafÜI qy pwqVF dI jUh rlLdI hY. ieh pMjvIN qoN aYWm ey qwk iekwTy pVHy. cOQI qwk afpo afpxy ipMzIN. dsvIN qk Kflsf skUl Kihrf mwJf pVy; iPr rxDIr kflj kpUrQly qy iPr pMjfbI XUnIvristI pitafly. ieh iek dUjy df ikhf nhIN sI moVdy. sfzy kflj ijMny vI kvI drbfr hoey, pfqr ny jLrUr phuMcxf. swq vlL BMn ky vI. nflL aimqoj hoxf. hMsF dI joVI. pMjfbI kivqf dy BivwK. dovyN pfpUlr. hux pRo: vIr isMG dI mfx rwKx dI vfrI sI. eysy krky sfzf luiDafxy phMucxf ËrUrI sI. mukfblf surjIq pfqr horF krvfieaf sI. aYgrIklcr XUnIvristI c. nvyklI gwl sI – nvF qËurbf sI. pRo: vIr isMG dy nkodr kflj dI hfËrI lwgxI vI jLrUrI sI. ieh lwgxI sfzy rfhIN sI.

mYnUM do vwzy sMsy sI. iek afvdf sI ik pfiksqfnI kivqfvF qy myrI muhfrq nhIN sI qy eyny QoVHy arsy ivc ieh Èfied sMBv nhIN sI. dUsrf cImf qF gulfm alI-msUd rfxy dy pfiksqfnI gfxy gfANudf sI – zYsk qy hI Qwp Qwpf, ZolkI vjf ky. ieh kivqf mukfbly c ikwdF iPwt hoAU. pr hux mohilLaF qoN zrn df koeI lfB nhIN sI hoxf. AuWKlLI c isr pY igaf sI.

asl c cImf vfhvf cMgf gfa lYNdf sI. afvfË c imTfs sI. sur vI TIk sI. hor vI vDIaf gfa skdf sI. iehnUM PokI PMU PFa dI mfr sI. iehdf bfp Blf bMdf sI. irtfierz ÌOjI. sfAU bMdf. mihqpur hI pI tI mfstr lwg igaf sI. py puwq iewko skUly. smrfvF mhwly rihMdy sI. pr cImy aMdrlLf hMkfrI bMdf zfZf sI. hr vyly DOx sfhny vfgMU akVfeI rwKdf. lwqF Tok Tok ky qurdf. iehdf agn bfx jfq pfq huMdf sI. gOx qoN ibnF bfkI sfry kMmF c vwqy hI sI. KyzF c inkMmf. pVHfeI `c vI TIk Tfk hI sI. ieh GftF ieh jfq brfdrI qy Auqr ky pUrIaF kr lYNdf sI. afvdy qoN huiÈafr muMizaF qy hor koeI cfrf nf cldf qF JIr, cmfr, cUVHf, CIbf, guwlIGfVf, kMbo qy af jFdf sI. pr iehdy `c mMUh qy iksy nUM kuC kihx dI ihMmq nhIN sI. buV buV bQyrI kr lYNdf sI.

asIN luiDafxy phuMc gey. mukfblf Èfm ijhI nUM sI. asIN msF eI pUry tfiem nfl phuMcy. pfqr sfihb nUM siq sRI akfl bulfeI. AunHF ÈrnjIq mxkU nUM sfzI dyKBflL leI ikhf. ieh cImy df jfxUM inkl afieaf. ienHF ny afps ivc koeI igt imt kIqI sI. Es vylLy mYnUM ienHF dI sFJ df pqf nf lwgf.

pRogrfm ÈurU hoieaf. styj qy pfqr aqy aimqoj bYTy. hfl vfhvf Biraf hoieaf sI. hyTF mohrlI kqfr `c syKoN, dusFJ, pRo mohn isMG qy hor keI. syKoN dy dohIN pfsIN do-do iqMn-iqMn sItF Cwzky sfVIaF c PbIaF do iqMn mYzmF vI bYTIaF sI. syKoN dI nËr muV muV ky EDr nUM jFdI sI.

aimqoj ny dfhVI vI afm nfloN vfhvf vDfeI hoeI sI. syKoN ny cldy pRogrfm `c ivcoN hI tok ky iehnUM pwuiCaf: Eey, qUM aimqoj aF. mohirEN aimqoj ny isrÌ muskrf ky isr ihlf idwqf. pRogrfm `c syKoN df jdoN icwq krdf bol pYNdf sI. bfad c pqf lwigaf ik ieh iehdI pwkI vfdI sI. iehny ieh afpy hI ieh KuwlH leI hoeI sI. koeI iehnUM zwkx vflLf nhIN sI, nf ieh iksy dy ruikaF rukdf sI. mYnUM zr ho igaf sI ik ieh mYnUM AuKfV nf dyvy. keI vfr AuWKiVaf bMdf muV ky qfab nhIN afAuNdf.

bws c bYiTaF mYN do kivqfvF qy tyk lf lfeI sI. ÈrIP kuMjfhI dI ‘vIrf qUM kuMjfh df eyN’ qy aqy aihmd slIm dI ‘imafxf goNdl df Zolf’ blik mfsI jwnqy. iekwqI PrvrI siqMdr isMG nUr kwZdf sI. surjIq pfqr df vI sihXog sI. dovyN bylI vI sI. pitafly ’kwTy pVHdy rhy sI. mYnUM zr sI ik myrIaF iqafr kIqIaF kivqfvF mYQoN pihlF koeI hor nf pVH dey. swB ny pfiksqfnI kivqfvF jF iekwqI PrvrI coN lYxIaF sI jF zfktr aqr isMG qy zfktr jgqfr dI sMpfidq kIqI ikqfb ‘duwK dirafEN pfr dy ’coN. hor koeI cfrf hI nhIN sI. sfzI vfrI awD ivclLy ijhy af geI. kuMjfhI vflLI iksy hor ny pihlF pVH idwqI sI. myry kolL isrP aihmd slIm vflLI hI rih geI sI. mYnUM zr sI ikqy ieh vI koeI mYNQoN pihlF hI nf pVH dyvy. mYN hwQlL ho jfxf sI. ÉYr mfsI jwnqy (imafxf goNdl df Zolf) cMgI rhI sI. bfvjUd bolI dy mmUlI vKryNvy dy. aihmd slIm dI ieh kivqf vDIaf mMnI jFdI hY. iehdy `c vwzy rOilLaf vyly EDr rih geI iswK qIvIN dIaF mn BrmfeIaF df ibafn hY. ieh kivqf dovyN pfsIN Dwky nflL cwukIaF-rwKIaF qIvINaF df ibrqFq Kulfsf hY. vwzy nOZU KF mrdF, muslmfnoN iswK qy iswKoN muslmfn qF Dwky nflL bxf leIaF. pr iehnF df mn ikwdF bdldy. ienHF dy aMdrly qF iZwzoN jMmy DIaF puqr vI nf bdl sky; Dwky nflL Ésm bxy mrdF ny kI kr lYxf sI. ieh aMdroN ijvyN jMmIaF-juafn hoeIaF sI, AuvyN pUrIaF ho geIaF. mnF nUM mfrnf sOKf nhIN huMdf:

mfsI jwnqy! luk luk ky qUM grMQ df pfT kryNdI
bwuZI ho geI ey
ieh hnyrI koTVI qyrI kbr ey ik gurduafrf
mfsI! mYN ihk musly dy Gr jMimaf
af qYNzI pIV ilKF.
“Cohrf, ieQy ihk igrF goibMdpur vsdf hf
hux Auh CwbI aslfmf bfd sdINdf
do koh nfÜ imafxf goNdl ihk hor igrF vsINdf
ijwQy qYNzf dfdf Kojf mIaF Ìjl krIm bjfjI aflf bI
rihMdf afhf

Auh bVf sfAU mrd hf
grMQ kurfn dy ivqkiraF qoN Bwjdf
pMj vkq nmfËI
bVf sfAU mrd hf Auh
ijd dyNh qYNzy dfdy awKF nUtIaF
zfhzI kihrF dI nyrHI JuwlI
asmfnF qoN lhU dy bwdl vwsy
iËmIN lfÈF jMmIaF
qy ivMihdaF ivMihidaf goibMdpurf
CwbI cwk aslfmfbfd bx igaf.
qy Cohrf, mYN afpxI iËmIN nfl bwDI hoeI rfj kOr
jwnq bIbI ho geI.

pr iZwzoN iswK isdk CoV nf skI
mYNZf puwqr eIÈr isaF qoN Aumr dIn bixaf
qy awj Aumry dI DI mYNzI poqrI aFhdI ey
‘dfdI, mYN koeI nf Ìfiqmf bIbI bx ky rihxf
mYnUM gurduafry vMJ ky grMQ sfihb df pfT krn dyh
puwqr, qUM hI cf ies JwlI kuVI nUM smJf
BYVI kyho ijhIaF gwlF peI kryNdI ey
hux gurduafrf kFeY df qy kYNzf?
awj AuQy bfroN afey muswlIaF dy twbr rihMdy
ivcyN mwJIN gfeIN hwgdIaF mUqdIaF……….’
“BYxy, cwl ihwk nvF gurduafrf bxfeIey
qYNzf Brf ihk musly Kojy Ìjl krIm df poqrf
awj afpxy lhU dy imwtI gfry nfl nvyN gurduafry dI
AusfrI krysI.

afpxI BYx dy rwb df idl ijwqysI…”
iswK kuVI afpxy musly Brf dI CfqI qy isr rwKky kurlf peI
“mYNzf rwb qyry aMdr ipaf jINdf myiraf Brfvf,
mYNzf gurduafrf qYNzI inwGI CfqI,
mYnUM hor iksy gurduafry dI loV nhI E Brfvf
qy aihmd aFhdf vy
“pfry iksy isMG dI
CfqI ivc iksy skInf df rwb vsx
lwg vMJy qF……”

asIN mukfblf nf ijwiqaf. qIjy nMbr qy afey. eyh vI acMBf lwigaf. mYnUM iehdI afs nhI sI rhI. cImf gFAudf gFAudf AuWKV igaf sI. iehdI mYnUM afs nhIN sI. ieh bVy hONsly nfl gf lYNdf sI. gIq-gfxy iehdy rty huMdy sI. Gotf lf ky. mYnUM smJ nhIN sI afeI ik ieh ho ikwdF igaf sI. cImf iCwQf pY igaf sI. awKF nIvIaF krI iPrdf sI.

ÈrnjIq mxkU, pfqr dy ÈigrdF `coN hI sI. ieh mihqpur df inkilaf. cImy df pyNzU. luiDafxy bI aYWs sI krdf sI. kivqf vI ilKdf sI. Auhny cImy nUM pCfx ky sfihb slfm kIqI sI. bfhÜf qyhu idKfieaf sI. Auh myry ipMz df vI dohqf inkiÜaf. iehdy mfmy df vwzf puwq –guridafl- myry cfcy nflL pVHdf irhf sI qy Cotf –pfl- myrI tIm `c Kyzdf irhf sI. iehny sfzI bVI ÉfiqrdfrI kIqI sI. pYx nUM kmrf KflI krky idwqf sI. rotI KuafeI sI. pIx dI vI sulfh mfrI sI. mYN qF pIdf nhIN sF. cImy ny vI nFh kr idwqI sI-mYnUM nhIN pqf ieh pI lYNdf sI jF nhIN. rfq nUM afzItorIam `c lwgI iPlm vI idKfeI sI. svyr nUM brykPfst krvfieaf sI. mihMdr isMG rMDfvy df bxfieaf imAUËIam idKfieaf sI. ajy XUnIvristI idKfAuxI sI. pr cImf eyQoN BwjUM BwjUM krdf sI. myrf ierfdf sI ik mYN atkF qy swB kuJ dyK lvF. iek qF mYN pihlI vfr eyQy afieaF sF. dUjy ÈrnjIq ny vwzf mfx idKfieaf sI. syvf kIqI sI. mYN Ehdf DMnvfd vI krnf cfhuMdf sI. qIjy hux nkodr phuMc ky koeI pIrIaz vI nhIN sI lwg skxf. pr cImF ÈrnjIq qy Ehdy bylIaF nUM ibnF dwisaf hI Bwjx nUM iqafr sI. ieh GuMzI sI. mYN puCdf ik qYnUM eyzI kfhlLI kfhdI hY, qF cImf mUMh pryH krky buV buV kr lYNdf sI.

mYnUM ikMnf icr iPlm ny GyrI rwiKaf sI. ÊulËfr dI zfierYktr vjoN ieh pihlI iPlm sI – myry apny. iehdy c mInf kumfrI dy nflL ivnod KMnf, ÈqrUGn isnhf, zYnI zYNjogwpf afid sn. khfxI ieEN hY: iek byvf nUM dUroN lwgdf ÈihrIaf BqIjf afpxy kolL Èihr lY afAuNdf hY –afpxy mqlb leI. muÌqo muÌqI Gr df kMm krn leI. ipMz dI sfÌ idl aOrq mMn lYNdI hY. ieh juafn qbky `c rYstlYsins dI khfxI vI sI. PrwstRyÈn dI vI. lVfeIaF JgVy, gYNgbfËI qy mnsUeI irLÈiqaf dI. aÉIr afnMdI (mInf kumfrI) nUM jdoN ieh pqf lwgdf hY ik iehdy irÈqydfr qF suDy mqlbI hn qF ieh JuwgI c anfQ bwcy nUM sFBx lwg pYNdI hY ik Èfied bwcy dy aslI irsLqydfr af jfx. pr ikwQoN. gulËfr dy hI ilKy sfDfrx gfxy vI iKwc vfÜy sI. sMgIq slIl df df. mYN ikMnf icr guxguxAuNdf irhf sI. iek ajy vI Xfd hY:

swB kuC TIk Tfk hY.
afp kI duaf sy swB TIk Tfk hY.

hoieaf ieh sI ik ÈrnjIq ny afpxI ZfxI c cImy dI jfx pCfx krvfeI sI. pr krvfeI eydF: ieh myry ipMz df rozU af. Auhdy sfry afVI iehnUM rozU sfihb, rozU sfihb krn lwg pey sI. ieh iekdm cImy qoN rozU bx igaf. iehnUM ieh vwzI nmoÈI lwgI sI. gwl hY qF eyzI nhIN sI. kflj c bhuiqaF nUM iehdy nF df vI nhIN sI pqf swB cImf hI kihMdy sI. pRoPYsr vI. ÈrnjIq dI BolLy Bfa apxwq ny cImy dI hMkfrI PUk kwZ idwqI sI. ijvyN iehdf Èihr BMbor luwitaf igaf sI. AuWKiVaf cImf muVky qfb nhIN sI af sikaf. ieh ilwd ho igaf sI. JUTf hMkfr sI. mom vFgUM ipGlL igaf sI. acfnk pYroN inkilLaf cImf, ÈrnjIq nflL awK nhIN sI mylLdf. tflLf vwtdf sI. Auh apxwq idKfAuNdf sI. afiÉrkfr ipMz df muMzf sI. Ehny iehnUM puiCaf vI sI: ikqy qUM rozU qoN mfeINz qF nhIN krdf. iehny moV ky kI kihxf sI. nfly jo hoxf sI ho cuwkf sI. aÉIr cImy ny mYnUM Ëor pfky EQoN qor ilaf sI. sfrI vft ies ÈrnjIq mxkU nUM avf-qvf boldf afieaf sI. afdq mUËb iehdI jfq inMddf irhf sI. ÈrnjIq dI sih suBfa idKfeI apxwq ny cImf cfro Éfny icwq kr idwqf sI. asIN dovyN mukfblf hfr gey.

dsMbr2009