trFto:- (kulivMdr Kihrf)
‘pMjfbI klmF df kfPLlf trFto’ vwloN 14 agsq nUM ‘sMq isMG syKoN hfl’ ivwc
iewk ivsLysL imlxI dOrfn nftkkfr divMdr dmn, gurBjn igwl, aqy aflock zf[
qyjvMq igwl nflL gwlbfq kIqI geI ijs dOrfn rMg-mMc aqy sfihq dy afpsI
sbMD, rMg-mMc dI sImf, aqy sMq isMG
syKoN dI lyKxI bfry crcf hoeI.
AuWGy khfxIkfr, zf[ virafm sMDU hurF dI pRDfngI hyT ies ivsLysL imlxI dI
sLurUafq AuntYrIE pMjfbI QIeytr dy moZI, nfmvr aYktr-zfierYktr, aqy divMdr
dmn dy lMby smyN qoN sihXogI jspfl iZwloN hurF vloN dmn hurF dI BrpUr
jfx-pCfx nfl hoeI. AuprMq nftk aqy sfihq dy afpsI sbMD bfry bolidaF divMdr
dmn hurF ikhf ik nftk asl ivwc idRsL sfihq hY. AunHF dy ivcfr anusfr sfihq
dI sLurUafq hI nftk qoN hoeI hovygI ikAuNik jdoN BfsLf dI axhoNd ivwc lok
iewk-dUsry nUM afpxI gwl smJfAuNdy hoxgy qF jLrUr adfkfrI rfhIN hI
smJfAuNdy hoxgy. AunHF ikhf ik awj vI nftk isrjxf leI bhuq sfry sfihq
(khfxI, kivqf, nfvl, afid) dI loV pYNdI hY aqy adfkfrI leI klfkfr iPr
sLbdF qoN adfvF vwl prqdf hY. AunHF ikhf ik jy inrdysLk ny sfihq nhIN
piVHaf hovygf qF Auh skirpt df shI anuvfd nhIN kr skygf aqy jy adfkfr ny
sfihq nhIN piVHaf hovygf qF Auh ikrdfr nUM shI rUp ivwc inBfAux ivwc
kfmXfb nhIN hovygf. AunHF df kihxf sI ik hr ivakqI ijLMdgI dy vwK vwK
qjLribaF nUM hMZf nhIN skdf pr AunHF dy anuBv nUM sfihq ivwcoN hfisl kr
skdf hY jo Aus vwloN iksy ikrdfr dy vrqfry nUM smJx ivwc shfeI ho skdf hY.
imsfl idMidaF AunHF ikhf ik hr cor-Aucwkf jF hr sLrfbI iewko ijhf nhIN ho
skdf ijs krky ienHF dy ikrdfr nUM inBfAux leI suBfvF df vKryvF bhuq jLrUrI
hovygf aqy ies vKryvyN df anuBv sfihq pVH ky hI hfisl kIqf jf skdf hY.
AunHF dy kihx anusfr, “jdoN qwk adfkfr aMdr sfihq jjLb nhIN ho jFdf AudoN
qwk Auh ikrdfr nflL iensfPL hI nhIN kr skdf.”
qrlocn isMG igwl vwloN ieh puwCy jfx `qy ik styj `qy lVfeI jF smuMdr dy
idRsL nUM ikvyN inBfieaf jf skdf hY, dy jvfb ivwc dmn hurF ikhf ik adfkfr
df kMm sLbdF aqy adfvF rfhIN axidwsdy nUM ivKfAuxf aqy drsLk nUM Aus df
anuBv krvfAuxf huMdf hY. jdoN adfkfr styj `qy af ky iksy axidwsdI cIjL df
klfqimk vrnx krdf hY qF drsLk Aus dy sLbdF `coN Aus cIjL df anuBv hfisl
krdf hY. AunHF ikhf ik nftk sosLl jfigRqI pYdf krn leI sB qoN kfrgr qrIkf
hY, iesy krky hI ies nUM dbfieaf jf irhf hY jdik rUs ny hmysLF hI nftk nUM
AuqsLfihq kIqf hY.
‘pMjfbI sfihq akYzmI’ dy pRDfn gurBjn igwl ny, sfihq akfdmI bfry sMKyp
jfxkfrI idwqI. divMdr dmn hurF dy sMboDn bfry bolidaF AuhnF ikhf ik 1910
`c nOrf ircrz vwloN Kyzy gey pMjfbI dy pihly nftk dI bdOlq hI pMjfbI nftk
ny nMdf qoN lY ky pflI BuipMdr qwk df sPLr kIqf hY. sfihq akYzmI dy pRDfn
dI hYsIaq ivwc AunHF ikhf ik sfzy leI ieh aPLsos dI gwl hY ik jo sfihqkfr
sfrI Aumr afpxf isr nIvF nhIN hox idMdy aqy afpxI sfrI ijLMdgI sfihq dy
lyKy lf jFdy hn Auh afpxI Aumr dy afKrI idnF ivwc lfcfr ho ky rih jFdy hn
aqy asIN vI AunHF dI mdd dI AunHF hI srkfrF qoN afs krn lwg pYNdy hF ijnHF
iKlfP lVidaF lyKkF ny ijLMdgI lMGfeI huMdI hY. AunHF ikhf ik sfnUM aijhf
Auprflf krnf cfhIdf hY ik asIN loVvMd lyKkF dI sFB-sMBflL leI bImy krvf
skIey jo ik bhuq hI Gwt rkm nflL ho skdy hn. AunHF ny BfsLf nUM ivhfr qoN
vkfr dI BfsLf bxfAux vwl vI jLor idwqf qF jo BfsLf nUM mrnoN bcfieaf jf
sky.
guru nfnk dyv XUnIvristI ivwc aMgRyjLI pVHfAuNdy rhy pMjfbI aflock
zf[qyjvMq igwl hurF ny ikhf ik awj dy Xug ivwc afpxI pCfx kfiem rwKx leI
sfihq aqy BfsLf bhuq mhwqvpUrn hn. AunHF ikhf ik sfihq aijhf hoxf cfhIdf
hY jo smyN dy jIvn nUM AuWqrdfiek huMdf hoieaf BivwK dI sUJ pysL kry.
AunHF ikhf ik BfvyN acyq rUp ivwc BfeI vIr isMG, pUrn isMG, aqy DnI rfm
cfiqRk dI rcnf ivwcoN vI pRqIkRm ivKfeI idMdf sI pr sucyq rUp ivwc ies dI
sLurUafq 1930 qoN sMq isMG syKoN dI agvfeI ivwc hoeI ijs nUM aMimRqf pRIqm
aqy pRo[ mohn isMG ny awgy qoiraf. AunHF ikhf ik sMq isMG syKoN ny ies gwl
`qy jLor idwqf ik sfnUM purfxf sfihq ikvyN pVHnf cfhIdf hY aqy Aus ivwcoN
kI gRihx krky afpxI sfihq rcnf leI vrqxf cfhIdf hY aqy iks nUM axgOlxf
cfhIdf hY. AunHF ikhf ik syKoN hurF ny hmysLF hr rcnf `coN aijhf aMsL vyKx
dI koisLsL kIqI jo sfzI soc nUM AuBfr sky. zf[ igwl hurF ikhf ik BfvyN
iksy vI sMsQf vwloN syKoN dy nF `qy koeI cyar jF ienfm dI sQfpnf nhIN kIqI
geI pr jo sQfn AunHF ny pMjfbI sfihq ivwc pRfpq kIqf hY Auh AunHF qoN
pihly iksy sfihqkfr nUM hfisl nhIN hoieaf.
ajokI aflocnf bfry kuljIq mfn vwloN puwCy gey svfl dy jvfb ivwc zf[ igwl
ny ikhf ik aflocnf df sfihq ivcly mUlL muwidaF nflLoN tuwtx df srokfr koeI
25-30 sfl pihlF zf[ hirBjn isMG rfhIN sLurU hoieaf. AunHF ikhf ik awj dy
mMzIkrn ivwc ieh ruJfn eynf vD igaf hY ik rfqo-rfq iewko hI ikqfb arsLoN
PLrsL qwk df sPLr kr jFdI hY, Bfv jo ikqfb iewk idn pihlF asmfnI cfVHI geI
huMdI hY agly idn AuhI ikqfb pUrI qrHF rwd vI kr idwqI jFdI hY.
mIitMg ivwc sLfiml AuntfrIE dI mOjUdf srkfr dy mYNbr zf[ kuldIp kulfr ny
smuwcy lyKkF bfry ikhf ik jdoN vI Auh koeI hMBlLf mfrdy hn qF Jwt srkfrF
dy mUMh vwl Jfkx lwg pYNdy hn ik srkfr AunHF dI mdd kry. AunHF ikhf ik
srkfrF lokF kolLoN tYks dy rUp ivwc pYsy lYNdIaF hn aqy afpxIaF
prfeIaOirtIjL (pihl) sYWt krdIaF hn pr nftk ajy eynf vDIaf nhIN bx sikaf
ik ies nUM prfeIaOirtI idwqI jf sky. AunHF slfh idwqI ik rlL ky hMBlLf
mfrdy rho, jdoN kdy pYrfzfiem (ivcfrDfrk) isLPt afeI qF jLrUr kfmXfbI
imlLygI. ies dy jvfb ivwc kulivMdr Kihrf ny ikhf ik srkfr dIaF njLrF ivwc
asIN qd hI “vDIaf” ho skFgy jy afpxI jLmIr nUM mfr ky srkfr dI bolI bolx
lwg jfvFgy. Aus ny ikhf ik iewk swcy lyKk df Drm lokF dy hwkF dI afvfjL
bxnf hY aqy jy lok-hwkF dI gwl kridaF koeI srkfr sfzI mflI mdd nhIN krdI
qF sfnUM ies gwl dI pRvfh nhIN hoxI cfhIdI sgoN ies gwl df mfx hoxf cfhIdf
hY ik sfzy leI srkfrI gRFtF nflLoN lok-hwkF leI jUJxf vwD mhwqqf rwKdf hY.
afpxy pRDfngI sMboDn dOrfn zf[ virafm sMDU hurF ny apxy ivsLysL aMdfjL
ivwc smuwcy smfgm bfry kuMjIvq ivcfr pysL kIqy. AuhnF ny divMdr dmn vloN
rMgmMc aqy sfihq bfry pysL kIqy gey ivcfrF dI BrpUr pRoVqf kridaF aYsI
imafrI gwlbfq df mOkf pYdf krn leI kfPLly nUM vDfeI idwqI aqy ikhf ik ieh
mIitMg klfqimk soc aqy iPkr dy pwDr nUM bhupwKI sUJ nfl amIr krn vflI hY.
gurBjn igwl vloN ‘sbd siBafcfr’ dy pRsMg ‘c pysL kIqy ivcfrF aqy Aus dI
sQfpqI leI suJfey ‘sfihq akYzmI’ dy XqnF dI sLlfGf kridaF AuhnF ny mIitMg
`c hfjLr lyKkF, klfkfrF aqy buwDIjIvIaF nUM aYsy AuprfilaF ivwc BrpUr
Xogdfn pfAux dI apIl kIqI. zf[ qyjvMq igwl dy ivcfrF bfry bolidaF zf[ sMDU
ny sMq isMG syKoN dIaF keI cricq rcnfvF `coN hvfly dy ky ikhf ik sMq isMG
syKoN pMjfbI df aijhf ivdvfn sI jo afpxy ivcfrF nflL quhfzy mn aMdr bOiDk
ilsLk dy cMigafVy pYdf krdf sI. sMq isMG syKoN dI pMjfbI sfihq aqy aflocnf
nUM buwDImfn lyKk vjoN idwqI dyx df ijLkr kridaF AuhnF ikhf ik syKoN ny
afpxy nftkF ivc ieiqhfs qy imiQhfs nUM punr isrijq kridaF jIvn nUM nvyN qy
vwKry rMgF qy konF qoN vyKx dI iprq pfeI. AunHF ikhf ik inwjI pwDr qy vI
syKoN dI sKsLIaq aijhI sI ik ijwQy Auh jFdy sn iekwT `c KyVf af jFdf sI
aqy AuhnF dI sMgq krn vfly Auhnf dy bOiDk inwG dy nfl nfl AuhnF dI KUbsUrq
sLKsIaq dy inwG nUM vI mfxdy sn. syKoN hurF dI pRgqIsLIl ivcfrDfrf nfl
pRqIbwDqf df ijLkr kridaF AuhnF ikhf ik syKoN ny isrPL iliKaf hI nhIN sgoN
hr agFhvDU GolL `c afgU df rol vI inBfieaf. zf[ virafm isMG sMDU hurF ny
ijwQy iqMnF bulfiraF dy khy qy kIqy nUM slfihaf EQy sMvfd ivc AuWTy
nukiqaF `qy crcf kridaF ikhf ik klf aqy sfihq df Kfsf qy KLmIr sdf sQfpqI
ivroDI hox krky iehnF nUM pRoqsfhn dyxf kdI vI srkfrF dI pihl nhIN huMdI.
AuNkfrpRIq dI sMcflnf hyT hoeI ies BfvpUrq mIitMg ivwc koeI 50 dy krIb
sfihq pRymIaF, klfkfrF, lyKkF aqy buwDIjIvIaF ny ihwsf ilaf ijs dOrfn
jgmohn syKoN vwloN kfPLly dI lfiebryrI vfsqy sMq isMG syKoN dIaF ikqfbF df
sYWt ByNt kIqf igaf aqy pRIqm DMjl vwloN afpxIaF nvIaF afeIaF ielYktROink
ikqfbF (`nHyrf aqy kpn) zf[ igwl aqy divMdr dmn nUM ByNt kIqIaF geIaF.
cfh-pfxI dI syvf jgmohn syKoN aqy Aus dy stfPL vwloN kIqI geI.
|